تاریخ و نحوه ی محاسبه ی تقویم ها (شمسی، قمری، میلادی و ... )
تقويم هجري شمسي:
مدت زمان بين دو عبور متوالي مركز خورشيد از نقطه اعتدال بهاري است و مدت متوسط آن در ساعت 12 زيجي تاريخ صِفر ژانويه 1900 ميلادي، 24219878/365 شبانه‌روز يا معادل 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقيقه و 97/45 ثانيه حساب شده است. مدت متوسط سال شمسي حقيقي، ثابت نيست و سالانه معادل 0000000614/0 شبانه‌روز يا 00530/0 ثانيه از مدت متوسط سال شمسي حقيقي كاسته مي‌شود. مدت متوسط سال شمسي حقيقي ثابت نيست و بر اثر تغييرات تعدادي از مشخصه هاي نجومي، تغيير مي‌كند.
تقويم هجري شمسي بُرجي
اولين بار عبارت « هجري شمسي» در تقويم رسمي سال 4-1303 هجري قمري آمد. اين تقويم را عبدالغفارخان نجم الدوله ( 1259 - 1326 ق) استخراج كرده بود كه در بالاي صفحات آن براي نخستين بار عبارت سال هجري شمسي 1265 به چشم مي آيد. البته عبدالغفارخان نجم الدوله در سالهاي بعد و در تقويم هاي آن روزگار كه به صورت دفترچه اي منتشر مي شد، ستون جديدي براي روزها و دوازده برج حَمَل، ثور، ... و حوت، به طور مرتب درج مي كرد و بدين ترتيب وي براي اولين بار تقويمي را اختراع و ابداع كرد كه امروزه به نام «تقويم هجري شمسي بُرجي» معروف شده است. تا قبل از اين تاريخ، تقويمي كه اساس آن شمسي و مبداء آن هجرت حضرت محمد(ص) از مكّه به مدينه باشد، در ايران رايج نبوده است.
مبدا تقويم هجري شمسي بُرجي، اول بهار سال شمسي است كه در آن هجرت حضرت محمد(ص) از مكّه به مدينه اتفاق افتاده است. اين مبداء مطابق روز جمعه 19 مارس 622 ميلادي(يولياني) است. آغاز يا لحظه تحويل سال، (لحظه عبور مركز خورشيد از نقطة اعتدال بهاري نيمكره شمالي) دقيقاً با محاسبات نجومي تعيين مي‌شود. به اين جهت، اولين روز سال هميشه بر روز اول بهار منطبق است. اين سال از لحاظ استفاده در زندگي روزمره، شامل 365 شبانه‌روز در سال كبيسه است. نام ماههاي اين تقويم(برجها)، به ترتيب همنام با دوازده صورت فلكي قديمي منطقه‌البروج است.(جدول 1) تعداد شبانه‌روز هر برج برابر با مدت حركت مركز خورشيد در همان برج كه به علت حركت ظاهري غيريكنواخت مركز خورشيد روي مدارش از 29 تا 32 شبانه‌روز تغيير مي‌كند. در ضمن اين امكان وجود داشت كه تعداد شبانهروزهاي هر يك از بروج از سالي به سال ديگر تغيير كند.
نوروز (اولِ حَمَل) و كبيسه‌هاي تقويم هجري شمسي برجي از طريق محاسبه لحظه تحويل سال و مقايسه آن با لحظه ظهر حقيقي تعيين مي‌شود. سال كبيسه هر چهار و گاهي هر پنج سال يكبار اتفاق مي‌افتد. دوره دوم مجلس شوراي ملي ايران در ماده 3 قانون محاسبات عمومي، مصوب 21 صفر 1329 مطابق 2 حوت 1289، تقويم هجري شمسي بُرجي را به عنوان مقياس رسمي زمان در محاسبات دولتي پذيرفت.
| رديف | نام | معني |
| 1 | حَمَل | بره |
| 2 | ثور | گاو |
| 3 | جوزا | دوپيكر |
| 4 | سَرَطان | خرچنگ |
| 5 | اسد | شير |
| 6 | سنبله | خوشه |
| 7 | ميزان | ترازو |
| 8 | عَقرب | كژدم |
| 9 | قوس | كمان، كماندار |
| 10 | جَدي | بزغاله |
| 11 | دَلو | آب‌دهنده، آبكش |
| 12 | حوت | دوماهي |
جدول 1
تقويم هجري شمسي
تقويم هجري شمسي كه هم اكنون تقويم رسمي كشور است،ازهر لحاظ به جز در نام و تعداد شبانه روزهاي ماهها همانند تقويم هجري شمسي بُرجي است. نام ماههاي تقويم هجري شمسي ريشه اوستايي دارند: «دي» يكي از القاب اهورامزدا و نام 11 ماه بقيه، اسامي فرشتگان و ياوران اهورامزدا است(جدول 2).
| رديف | نام | معني |
| 1 | فروردين | نيروي پيش‌برنده |
| 2 | ارديبهشت | راستي و پاكي |
| 3 | خرداد | كمال و رسايي |
| 4 | تير | باران |
| 5 | مرداد | جاودانگي و بي مرگي |
| 6 | شهريور | كشور برگزيده |
| 7 | مهر | عهد و پيمان |
| 8 | آبان | آبها |
| 9 | آذر | آتش |
| 10 | دي | آفريدگار، دادار |
| 11 | بهمن | انديشه نيك |
| 12 | اسفند | فروتني و بردباري |
جدول 2
ماههاي فروردين تا شهريور 31 شبانه روز ، ماههاي مهر تا بهمن 30 شبانه روز و ماه اسفند در سالهاي عادي 29 و در سالهاي كبيسه 30 شبانه روز است. نوروز(اول فروردين) و كبيسه‌هاي تقويم هجري شمسي از طريق قاعده نوروز تحويلي- محاسبه لحظه تحويل سال و مقايسه آن با لحظه ظهر حقيقي را براي نصف النهار رسمي ايران- تعيين مي‌شود. طول جغرافيايي نصف النهار رسمي ايران 5/52 درجه شرقي است. در اينجا يكي از دو حالت زير ممكن است اتفاق بيفتد:
الف. اگر لحظه تحويل سال، بين بعد از ظهر سيصد و شصت و پنجمين و قبل از ظهر سيصد و شصت و ششمين روز سال واقع شود، سيصد و شصت و ششمين روز سال را نوروز، و سال تمام شده را عادي به حساب مي‌آورند
ب. اگر لحظه تحويل سال، در بعد از ظهر سيصد و شصت و ششمين روز سال واقع شود، سيصد و شصت و هفتمين روز سال را نوروز، و سال تمام شده را كبيسه به حساب مي‌آورند.
بررسيهاي انجام شده نشان مي‌دهد كه كبيسه‌هاي تقويم هجري شمسي تثبيت شده نيستند و به صورت هر چهار و گاهي هر پنج سال يكبار اتفاق مي‌افتند.
در دوره پنجم مجلس شوراي ملي ايران بر اساس قانوني(مصوب 11 فروردين 1304 هجري شمسي) ، بروج به ماههاي فارسي تغيير يافتند و از نوروز 1304 ، تقويم هجري شمسي به عنوان تقويم رسمي كشور، جايگزين تقويم هجري شمسي بُرجي شد.
امتیازات تقويم هجري شمسي
تقويم هجري شمسي از لحاظ نجومي و طبيعي،از بهترين و دقيقترين تقويمهاي جهان است که دلايل آن را مي‌توانيم به اين ترتيب بيان كنيم:
الف. مدت سال شمسي، نوروز و كبيسه‌هاي تقويم هجري شمسي، دقيقاً بر مبناي محاسبات نجومي تعيين مي‌شود. تقويم هجري شمسي، تنها تقويم متداول در جهان است كه علاوه بر كبيسه‌هاي چهارساله، كبيسه پنج ساله نيز دارد. وجود كبيسه‌هاي پنج ساله، باعث انطباق دايمي و دقيقتر تقويم هجري شمسي با فصول طبيعي مي‌شود.
ب. تعداد روزهاي ماههاي تقويم هجري شمسي مبناي نجومي و طبيعي دارد. به عبارت دقيقتر، تعداد روزهاي ماهها با مدت حركت ظاهري غيربكنواخت مركز خورشيد روز دايره البروج و عبور از دوازده صورت فلكي منطقه البروج، هماهنگي كامل دارد. مركز خورشيد، نيمه اول مدار ظاهري خود (شامل فصول بهار و تابستان) را در مدت 186 شبانه‌روز و نيمه دوم مدار ظاهري خود (شامل فصول پاييز و زمستان) را در سالهاي عادي و كبيسه، به ترتيب در 179 و 180 شبانه‌روز طي مي‌كند.
ج. آغاز سال تقويم هجري شمسي، با سالگرد تولد بهار و آغاز شكوفايي دوباره طبيعت شروع مي‌شود. در سير تاريخچه تحول تقويم در جهان، هرگز تقويمي كه اغاز سال آن همواره با آغاز بهار شروع شود، در هيچ مدرك و سند و يا ماخذ نجومي، تاريخي، ديني و ... ذكر نشده است.
تقويم هجري قمري:
تاریخ شمسی + ۴۳ سال= تاریخ قمری
تقويم هجري قمري، چهارده قرن تقويم ديني مسلمانان جهان بوده است. از آنجا كه قسمت عمدة وقايع ديني و ملي تاريخمان بر اساس تقويم هجري قمري ضبط و ثبت شده، از اين رو آشنايي با اين تقويم، بسيار مهم است. تاريخ نويسان و ساير پژوهشگران دربارة چگونگي پيدايي و سير تحول تقويم هجري قمري در بخش‌هاي مختلف جزيره العرب، در 18 سال نخست پس از هجرت پيامبر اكرم(ص) اختلاف نظر دارند. هر يك از اين پژوهشگران با استناد به آيات قرآن كه موضوع آن نجوم و تقويم است و نيز به استناد قراردادها، صلح نامه ها، فرامين و نامه‌هاي نوشته شده در اين سال ها و انبوه روايات نقل شده در كتب تاريخ و علوم ديني دورة اسلامي، نظراتي متفاوت و گاه متناقض، اظهار كرده‌اند؛ اما تا كنون، هيچ يك از آنها از دايرة فرض و گمان فراتر نرفته‌اند.
تقويم هجري قمري بر دو نوع است: تقويم هجري قمري هلالي و تقويم هجري قمري قراردادي. اصول و پايه‌هاي اساسي اين تقويم ها به شرح زيرند.
تقويم هجري قمري هلالي
تقويم هجري قمري هلالي، تقويم ديني مسلمانان جهان است. مبدأ اين تقويم، اول محرم سالي است كه پيامبر اكرم(ص) از مكة معظمه به مدينة منوره هجرت فرمودند. اين مبدأ قراردادي است و 59 تا 71 شبانه‌روز قبل از تاريخ تقريبي هجرت پيامبر اكرم(ص) اختيار شده است. اسلام شناسان دربارة تاريخ هجرت از 1 تا 13 ربيع الاول 1 هجري قمري اختلاف نظر دارند. اين مبدأ در اغلب كشورهاي اسلامي، روز جمعه 1 محرم 1 هجري قمري، مطابق 27 تير 1 هجري شمسي و مطابق 16 ژوئية 622 ميلادي (ژولي) اختيار شده است.
سالهاي اين تقويم، شامل 12 ماه قمري هلالي است كه به ترتيب عبارتند از : محرم،صفر،ربيع الاول، ربيع الثاني، جمادي الاول، جمادي الثانيه، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذيقعده و ذيحجه. تاريخ اول هر ماه با رؤيت هلال ماه نو در شامگاه روز بيست و نهم يا سي اُم ماه قبل ماه، به ثبوت مي‌رسد. با اين حساب، تعداد شبانهروزهاي هر ماه قمري كه برابر با مدت زمان بين دو رؤيت متوالي هلال ماه نو است، 29 يا 30 شبانه‌روز گرفته مي‌شود. در اين تقويم، نوع ماههاي قمري، حقيقي است.
پيش بيني وضعيت رؤيت هلال ماههاي قمري به مقادير مشخصه‌هاي ماه و خورشيد و موقعيت جغرافيايي رصدگر در لحظة غروب خورشيد تاريخ بيست و نهمين روز ماه قبل، بستگي دارد. به عبارت دقيقتر، كارشناسان مسائل تقويم هجري قمري، براي بررسي وضعيت رؤيت پذيري يا رويت ناپذيري هلال ماههاي قمري در شامگاه بيست و نهمين روز هر ماه قمري در نقطة جغرافيايي مورد نظر، روش علمي تازه اي را به كار مي‌برند. اين روش به اين شرح است كه در مرحلة نخست، مشخصه‌هاي ماه و خورشيد را براي لحظة غروب خورشيد بيست و نهمين روز ماه قمري محاسبه مي‌كنند. سپس، اين مقادير مشخصه ها را با همة مقادير مشخصه‌هاي متناظرِ آنها بر اساس ركوردهاي جهاني رؤيت هلال ماه، مقايسه مي‌كنند. اين ركوردها، مربوط به رؤيت هلال ماهها از سال 1859 تا زمان حاضر هستند كه به تأييد مراكز نجومي معتبر جهان رسيده‌اند. حالات متفاوتي ممكن است رخ دهد.
كارشناسان بر اساس اين حالات، دربارة رؤيت پذيري يا رؤيت‌ناپذيري هلال ماه در شامگاه بيست و نهمين روز هر ماه قمري و در نتيجه، تعيين تاريخ اول هر ماه نو قمري براي آن نقطة جغرافيايي مورد نظر، اظهار نظر مي‌كنند. البته، اين امكان وجود دارد كه هلال ماه نو در مكاني بر روي كرة زمين، دقايقي قبل يا بعد از لحظة غروب خورشيد روزهاي بيست و نهم يا سي اُم رؤيت شود. اين اختلاف يك شبانه‌روز در رؤيت هلال ماههاي قمري، اختلاف يك شبانه‌روز در تقويم هجري قمري هلالي كشورهاي اسلامي را سبب مي‌شود.
طول ماه هلالي
طول ماه هلالي، مدت زمان بين دو لحظة ماه نو نجومي متوالي است. مقدار متوسط طول ماه هلالي از سال 1900 تا 2006 ميلادي، 530589/29 شبانه‌روز يا معادل 29 شبانه‌روز و 12 ساعت و 44 دقيقه و 9/2 ثانيه است. طول ماه هلالي متوسط، ثابت نيست و به علت تاثير عوامل نجومي، به مقدار بسيار كمي تغيير مي‌كند. طول ماه هلالي حقيقي نيز ثابت نيست و به علت تاثير عوامل نجومي، به مقدار قابل ملاحظه اي تغيير مي‌كند. از سال 1363 هجري شمسي (مطابق 1984 ميلادي) به بعد، چند تن از پژوهشگران علم نجوم با انجام پژوهشها و محاسبات رايانه اي گسترده دربارة تعداد زيادي از لحظه‌هاي ماه نو نجومي، طول ماههاي هلالي حقيقي و همچنين ترسيم نمودارهاي خاص، به تغييرات دقيق طول ماه هلالي حقيقي، پي برده‌اند. نتايج كارهاي چهارتن از اين پژوهشگران به شرح زيرند:
صياد، تغييرات طول ماه هلالي حقيقي را در بازة زماني تقريباً 38 سال شمسي يا در طي 469 طول ماه هلال حقيقي (ماه گَردهاي شمارة 459 تا شمارة 927) كه مربوط به لحظه‌هاي ماه نو نجومي از 28 ژانوية 1960 تا 29 دسامبر 1997 مي‌باشد، مورد بررسي قرار داد و به اين نتيجه رسيد كه طول ماه هلالي حقيقي، در بازة زماني ياد شده، بين 29 شبانه‌روز و 6 ساعت و 53 دقيقه (كوتاه‌ترين زمان، مربوط به ماه گرد شمارة 526 با تاريخ ماه نو نجومي 29 ژوئن 1965) تا 29 شبانه‌روز و 19 ساعت و 55 دقيقه (طولاني‌ترين زمان، مربوط به مربوط به ماه گَرد شمارة 631 با تاريخ ماه نو نجومي 24دسامبر 1973) و با دامنة تغييرات 13 ساعت و 2 دقيقه در طرفين مقدار متوسط طول ماه هلالي، تغيير مي‌كند. افزون بر اين، دورة تغييرات طول ماه هلالي حقيقي، معادل نيم دورة ساروس(Saros) است. به عبارت دقيقتر، پس از سپري شدن 111 يا 112 ماه هلالي، طول ماههاي هلالي حقيقي با تغييرات جزيي نسبت به ترتيب دوره‌هاي قبلي، در دوره‌هاي بعدي تكرار مي‌شوند. نيم دوره‌هاي ساروس اول تا چهارم به ترتيب شامل 112، 111،112 و 112 ماه هلالي حقيقي است.
ريچارد استفنسن (Richard Stephenson) از دانشگاه دارام (Durham) انگلستان و ليو بائولين (Liu Baolin) از رصدخانة پارپِل مانتِين (Purple Mountain Observatory) چين، تغييرات طول ماه هلالي حقيقي را براي مدت 5000 سال ميلادي (1000 قبل از ميلاد تا 4000 ميلادي) مورد بررسي قرار دادند و به اين نتيجه جالب رسيدند كه طول ماه هلالي حقيقي، در بازة زماني يادشده، بين 29 شبانه‌روز و 6 ساعت و 26 دقيقه (كوتاه‌ترين زمان در سال 302 قبل از ميلاد) تا 29 شبانه‌روز و 20 ساعت و 6 دقيقه (طولاني‌ترين زمان در سال 400 قبل از ميلاد) و با دامنة تغييرات 13 ساعت و 40 دقيقه در طرفين مقدار متوسط طول ماه هلالي، تغيير مي‌كند.
علاء جواد، عضو انجمن منجمين غير حرفه‌اي كويت، تغييرات طول ماه هلالي حقيقي را براي مدت 800 سال ميلادي (1600 تا 2400) مورد بررسي قرار داد و به اين نتيجه جالب رسيد كه طول ماه هلالي حقيقي، در بازة زماني ياد شده، بين 29 شبانه‌روز و 6 ساعت و 31 دقيقه (كوتاه‌ترين زمان با تاريخ ماه نو نجومي 18 ژوئن 1708) تا 29 شبانه‌روز و 19 ساعت و 59 دقيقه (طولاني‌ترين زمان با تاريخ ماه نو نجومي 15 دسامبر 1610) و با دامنة تغييرات 13 ساعت و 28 دقيقه در طرفين مقدار متوسط طول ماه هلالي، تغيير مي‌كند. افزون بر اين، دورة تغييرات طول ماه هلالي حقيقي از دو نوع دوره تشكيل شده است: يكي دورة كوتاه (كمي بيش از 1 سال شمسي، تقريباً معادل 14 ماه هلالي، كمينه 13 ماه و بيشينه 18 ماه هلالي) و ديگري دورة طولاني (تقريباً معادل 9 سال شمسي) كه چندين دورة كوتاه ياد شده در درون آن قرار دارد.
طول سال قمري متوسط
طول سال قمري، شامل 12 طول ماه هلالي است. مقدار متوسط طول سال قمري، از سال 1900 تا 2006 ميلادي، 367068/354 شبانه‌روز يا معادل 354 شبانه‌روز و 8 ساعت و 48 دقيقه و 7/34 ثانيه است. طول سال قمري متوسط ثابت نيست و به علت تغييرات بسيار كم طول ماه هلالي متوسط، مقدار آن نيز دستخوش تغييرات بسيار كم است.
تقويم هجري قمري قراردادي
تاريخ نويسان و ساير پژوهشگران، براي سهولت در محاسبات روزمرة تقويم هجري قمري و بر طرف كردن اشكالات ناشي از يك شبانه‌روز اختلاف در تقويم هجري قمري هلالي در كشورهاي اسلامي، از تقويمي به نام«تقويم هجري قمري قراردادي» استفاده مي‌كنند.
مبدأ و نام 12 ماه اين تقويم، همانند تقويم هجري قمري هلالي است. تعداد شبانه‌روز ماههاي اين تقويم، متناوباً 30 و 29 شبانه‌روز است. يعني ماه محرم 30، ماه صفر 29 شبانه‌روز و همين‌طور تا آخر گرفته مي‌شود. توضيح اينكه، تعداد شبانه‌روز ماه ذيحجه در سالهاي عادي 29 و در سالهاي كبيسه 30 شبانه‌روز است. در اين تقويم، نوع ماههاي قمري، قراردادي است.
طول سال قمري قراردادي ( 354 11/30 يا 354/36¯ شبانه‌روز) عدد صحيحي از شبانهروزهاي كامل نيست. حال آنكه در محاسبات روزمرة تقويم هجري قمري، طول سال با تعداد شبانهروزهاي كامل مورد نياز است. از اين رو، تاريخ نويسان و ساير پژوهشگران، براي بر طرف كردن اين مشكل در تقويم هجري قمري قرار دادي از كسر شبانه‌روز طول سال قمري قراردادي طرف نظر مي‌كنند و اين سال 354 شبانه‌روزه را «سال عادي» مي‌نامند. پس از گذشت دو يا سه سال كه مجموع كسور شبانه‌روز طول اين سالها به يك شبانه‌روز مي‌رسد. در اين صورت، يك شبانه‌روز به آخر سال مورد نظر اضافه مي‌كنند و آن سال 355 شبانه‌روز را «سال كبيسه» مي‌نامند.
| سالهاي كبيسة دوره 30 سالة قمري | نوع |
| 29 | 26 | 24 | 21 | 18 | 15 | 13 | 10 | 7 | 5 | 1 | ||
| 29 | 26 | 24 | 21 | 18 | 16 | 13 | 10 | 7 | 5 | 2 |
| دو نوع از معمول‌ترين دوره‌هاي كبيسه 30 ساله قمري |
البته، اين نكته مهم را بايد يادآوري كرد كه دورة كبيسة 30 سالة قمري نوع 2 كه توسط عده اي از پژوهشگران در برخي از تقويمهاي تطبيقي منتشر شده در جهان، به كار رفته است، به علت فقدان مبناي محاسبات رياضي صحيح، مورد تاييد نگارنده نيست.
دقت تقويم هجري قمري قراردادي
بررسيهاي آماري انجام شده توسط نگارنده در مورد مقايسة داده‌هاي مربوط به روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري قراردادي نسبت به روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري هلالي در بازة زماني 153 سال هجري قمري (1257 تا 1409) نشان داد كه روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري قراردادي در 43/64% با روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري هلالي، انطباق دارد. اما در 35/35%يك شبانه‌روز و در 22/0% دو شبانه‌روز خطا دارد.
تقويم ميلادي:
تاریخ شمسی + ۶۲۱ = تاریخ میلادی
تقويم ميلادي در حال حاضر در بسياري از كشورهاي جهان به عنوان تقويم رسمي استفاده مي شود. بسياري از وقايع تاريخي ايران بخصوص قبل از اسلام با اين تقويم بيان شده است. ضمناً اين گاهشماري در زمان حاضر به حدي در بين مردم شيوع يافته كه در تقويم هاي ساليانه ايراني محل خاصي را به خود اختصاص داده است. از اين رو آشنايي با تاريخچة پيدايش، تحوّل و تكامل آن لازم به نظر مي رسد.
پيدايش تقويم ميلادي
كنستانتينوس يا قسطنطين (274 تا 337 ميلادي) اولين امپراتور مسيحي بود كه بر روم حكومت كرد. وي در سال 313 بعد از ميلاد آيين مسيحيت را در رديف اديان رسمي آن زمان قرار داد. قسطنطين به موجب فرماني دستگاه شمارش روزهاي ماه را لغو و به جاي آن روز هفته را معمول داشت و روز يكشنبه را به عنوان اوّلين روز هفته و روز عبادت مسيحيان تخصيص داد. در سال 325 م، شوراي عمومي كلسياي شهر نيقه (در شمال غربي تركيه امروزي) با حضور قسطنطين و تعداد 318 نفر از علماي مسيحي تشكيل شد. در اين شورا، شرايع مسيحيت به تصويب رسيد. يكي از مصوبات اين شورا، اين بود كه سال شمسي براي امور و مقاصد عمومي و سال قمري براي تعيين بعضي از اعياد و برگزاري امور ديني مثل روز عيد پاك و غيره به رسميت شناخته شد. در سال 325 م، بر طبق ارصاد نجومي، تاريخ اعتدال بهاري در 21 مارس مقرر شد.
پيدايش تقويم ميلادي، نتيجة نزاعي بود كه مدتهاي متمادي در مورد صحيح محاسبه نمودن روزهاي تولد حضرت مسيح(ع) و عيد پاك، بين كليساها وجود داشت. در سال 525 بعد از ميلاد، راهبي رومي به نام «ديوني سيوس اكزيگيوس» بنا به درخواست پاپ ژان اول جدولهاي جديدي براي تعيين روز عيد پاك تهيه كرده بود. او پيشنهاد كرد كه تاريخ تولد حضرت مسيح (ع) به عنوان مبداء تقويم مسيحيان اختيار شود. ديوني سيوس به دلايل نامعلومي، روز تولد حضرت مسيح (ع) را 25 دسامبر حساب كرد. در حالي كه پژوهشگران به استناد شواهد و اسناد مختلف تولد مسيح را حدود 4 تا 12 سال قبل از تاريخ محاسبه شده توسط ديوني سيوس ميدانند. درتقويم پيشنهاد شده توسط وي طول سال شمسي 25/365 شبانه روز و سالهاي قابل قسمت بر عدد 4، كبيسه محسوب مي شد. اما استفاده از تقويم ميلادي به علت عدم موافقت كليساهاي مسيحي، جنبه عموميت پيدا نكرد.
تقويم ميلادي از قرن هفتم ميلادي در ايتاليا و انگلستان و به دنبال آن در قسمتهاي از اسپانيا مورد استفاده قرار گرفت. از قرن يازدهم ميلادي، تقويم ميلادي در قسمت عمده‌اي از اروپا جنبة عموميت پيدا كرد. در قرون اخير در بسياري از كتب تاريخي، نجومي و غيره تقويم ميلادي يادشده به نام «تقويم ژولين» يا «تقويم ژوليوسي» يا «تقويم ژولي» معرفي شده است.
اصلاح تقويم ميلادي
همانطور كه گفته شد، طول سال شمسي در تقويم ميلادي 25/365 شبانه روز بود. در صورتي كه سال شمسي حقيقي (مدت زمان بين دو عبور متوالي مركز خورشيد از نقطة اعتدال بهاري) تقريباً 2422/365 شبانه روز است. بنابراين طول سال در تقويم ميلادي يادشده به مقدار 0078/0 شبانه روز از طول متوسط سال شمسي حقيقي بيشتر منظور مي شد. اين خطاي سالانه به تدريج باعث مي شد كه آغاز فصول شمسي به طور تقريبي در هر 128 سال، يك شبانه روز زودتر از تاريخ واقعي خود شروع شوند. در نتيجه اعياد محاسبه شده بر اساس تقويمهاي آن روزگار ديرتر از تاريخ واقعي خود اتفاق مي افتادند. در نخستين تقويمهاي كليسايي، كه در سال 325 بعد از ميلاد تنظيم شد، تاريخ اعتدال بهاري بر طبق ارصاد نجومي در 21 مارس بود. اما در سال 1325 ميلادي، يعني پس از گذشت 1000 سال، خطاهاي جمع شده باعث شد كه تاريخ اعتدال بهاري، 8 شبانه روز زودتر يعني در تاريخ 13 مارس واقع شود. تقريباً از اوايل ربع دوم قرن چهاردهم تلاشهاي فراواني براي اصلاح تقويم ميلادي انجام شد.
در سال 1576 ميلادي، پاپ گرگوري سيزدهم كميسيون خاصي را به سرپرستي كريستوفر كلاويوس، منجم و استاد رياضيات دانشگاه يسوعان شهر رم، مامور بررسي و اصلاح تقويم ميلادي نمود. در همين زمان، الي سييوس ليليوس ، استاد دانشگاه پروژيا، پيشنهادي را كه از چند سال قبل براي اصلاح تقويم ميلادي، آماده كرده بود را براي پاپ فرستاد. اين پيشنهاد مورد توجه كميسيون اصلاح تقويم قرار گرفت. سرانجام اصول كلي تقويم اصلاح شده در تاريخ 24 فورية 1582 ميلادي به موجب فرماني از طرف پاپ گرگوري سيزدهم منتشر شد. اين فرمان بر مبناي دو اصل زير تقويم ميلادي را اصلاح كرد:
الف. تاريخ اعتدال بهاريِ سال 1582 را ايگناتيوس دانته عضو كميسيون اصلاح تقويم، با استفاده از يك شاخص بزرگ در محل كليساي بولوني مطابق با 11 مارس تعيين كرد، در صورتي كه در سال 325 بعد از ميلاد، تاريخ اعتدال بهاري در 21 مارس مقرر شده بود. رصد نجومي دانته نشان داد كه در سال 1582 ميلادي، آغاز فصل بهار بعد از گذشت 1257 سال ميلادي، 10 شبانه روز زودتر از تاريخ واقعي خود شروع شده بود. براي اصلاح تقويم ميلادي، 10 شبانه روز از سال 1582 ميلادي حذف شد. به اين صورت كه روز 5 اكتبر را روز 15 اكتبر 1582 ميلادي محسوب كردند و در سال 1582 ميلادي را «سال تصحيح» ناميدند.
ب. براي تثبيت اعتدال بهاري در تاريخ واقعي خود و جلوگيري از تكرار خطاهاي جمع شدة ناشي از اختلاف بين طول سال شمسي در تقويم ميلادي و طول متوسط سال شمسي حقيقي (كه در هر 400 سال ميلادي، به طور تقريبي 3 شبانه روز مي شد.) مقرر شد كه سالهايي كه دو رقم سمت راست آنها، دو صفر(00) است، در صورت بخش پذير بودن بر عدد 400 و بقية سالها در صورت بخش پذير بودن بر عدد 4، كبيسه منظور شوند. به عنوان مثال از بين سالهاي 1700، 1800، 1900 و 2000، فقط سال 2000 كبيسه بود و از بين سالهاي 2006 تا 2011 ميلادي، فقط سال 2008 ميلادي كبيسه خواهد بود. با اين حساب در تقويم ميلادي اصلاح شده در هر 400 سال 97 كبيسه يعني تعداد 3 كبيسه كمتر از تقويم ميلادي اصلاح نشده اتفاق مي افتد و از اين طريق 3 شبانه روز خطاهاي جمع شده، اصلاح مي شود.
| رديف | نام | تعداد شبانه روز |
| 1 | ژانويه | 31 |
| 2 | فوريه | 28 يا 29 |
| 3 | مارس | 31 |
| 4 | آوريل | 30 |
| 5 | مه | 31 |
| 6 | ژوئن | 30 |
| 7 | ژوئيه | 31 |
| 8 | اوت | 31 |
| 9 | سپتامبر | 30 |
| 10 | اكتبر | 31 |
| 11 | نوامبر | 30 |
| 12 | دسامبر | 31 |
جدول 1: نام و تعداد شبانه روز در ماههاي تقويم ميلادي
با اجراي قانون كبيسه پاپ گرگوري طول متوسط سال معادل 2425/365 شبانه روز مي شود كه در هر 3300 سال، يك روز خطا خواهد داشت. علاوه بر اين طبق فرمان پاپ سال نو بايد از اول ژانويه آغاز شود. تقويم ميلادي اصلاح شده در اكثر كشورهاي پيرو مذهب كاتوليك به سرعت پذيرفته شد اما در ساير كشورهاي پيرو مذاهب ديگر مسيحيت، به كندي پذيرفته شد.
تقويم اصلاح شده كه « تقويم گرگوري» ناميده مي شود، همان تقويم ميلادي كنوني است كه در حال حاضر در بسياري از كشورهاي جهان به عنوان تقويم رسمي متداول است. رديف، نام و تعداد شبانه روز ماههاي تقويم ميلادي در جدول1 آمده است. تعداد شبانه روز ماه فوريه در سالهاي كبيسه 29 شبانه روز است.
تقویم شاهنشاهی:
تاریخ شمسی + ۱۱۸۰ = تاریخ شاهنشاهی
ازگاهشماری شاهنشاهی در ۲۵ اسفند ۱۳۵۴ در پی جلسهٔ مشترک مجلس شورای ملی و مجلس سنا، به عنوان تاریخ رسمی کشور ایران اعلام شد. تا پیش از آن گاهشماری هجری خورشیدی، تاریخ رسمی کشور بود. در این مصوبه مبداء تقویم خورشیدی از هجرت محمد پیامبر اسلام به تاریخ تقریبی و فرضی تاجگذاری کوروش در سال ۵۵۹ پیش از میلاد تغییر یافت. برمبنای این گاهشماری سال ۲۵۰۰ شاهنشاهی با سال ۱۳۲۰ (آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی) مصادف میشود. همه ارکان این گاهشماری جز مبدأ با تقویم جلالی و هجری شمسی برابر بود.
در توجیه این عمل در کتاب تاریخ سال چهارم آموزش متوسطه نوشتند: «در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۵۴ خورشیدی، با تصویب مجلسین شورای ملی و سنا، مقرر شد تاجگذاری کورش کبیر در سال ۵۵۹ پیش از میلاد مسیح، مبدا سال خورشیدی و سرآغاز تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران قرار گیرد. به همین مناسبت اول سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی آغاز سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی، سال رسمی کشور شاهنشاهی ایران اعلام شد.»
وضع گاهشماری با مبدا و آغاز فرض شده آغاز پادشاهی کوروش هخامنشی در ایران به گاهشماری شاهنشاهی محدود نمی‌شود. هنگام‌ها پیش از وضع گاهشماری شاهنشاهی، در ۱۳۰۶ خورشیدی، سید جلال الدین طهرانی گونه‌ای گاهشماری پیشنهاد کرد که آغاز آن همین آغاز پادشاهی فرضی کوروش هخامنشی بود. مبدا این گاهشماری پیشنهادی سال ۵۰۰ پیش از میلاد، و در نتیجه اختلاف آن با مبدا گاهشماری هجری خورشیدی ۱۱۲۰ سال بود. نام ماهها در آن از نام ماه‌های گاهشماری جلالی الگوبرداری شده بود. دیگر ارکان این گاهشماری نیز همانند گاهشماری جلالی بود. فرق مبدا پیشنهادی در آن با گاهشماری شاهنشاهی نیز از این جا برگرفته می‌شد که در گاهشماری شاهنشاهی، دو شماره سمت راست تاریخ هر سال، سالهای سپری شده از آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی (۲۶ شهریور ۱۳۲۰) را نشان می‌داد.
آیت‌الله خمینی در پیام عید فطر ۱۳۵۵ به کارگیری تاریخ شاهنشاهی را حرام اعلام کرد و گفت: «... برای تضعیف اسلام و محو اسم آن نغمه شوم تغییر مبدا تاریخ را ساز کردند؛ این تغییر، هتک اسلام و مقدمه محو اسلام است، خدای نخواسته، استعمال آن بر عموم، حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم، مخالف با اسلام عدالتخواه است...»
با تصویب این قانون سال ۱۳۵۵ مقارن سال ۲۵۳۵ شاهشناهی شد. در نهایت این مصوبه که از دیدگاه گروهی از مردم به ویژه مذهبی‌ها، یکی از نشانه‌های مخالفت حاکمان با باورهای دینی آنها به شمار می‌رفت در ۱۱ شهریور ۱۳۵۷ در پی اقدام‌ها و کارهای آشتی شاه و ملت، لغو شد.
+ نوشته شده در دوشنبه ۱۳۹۲/۰۸/۲۷ ساعت 9:5 توسط دکتر مهدي رهبري
|
با سلام، از شما درخواست می گردد در صورت تمایل جهت مطالعه ی کلیه ی مطالبی که تاکنون نگاشته ام، به بخش "عناوین مطالب" در بالای وبلاگ مراجعه فرمایید. سپاسگذارم