- ایرج میرزا متولد سال ۱۲۵۱ خورشیدی در تبریز است که در تاریخ ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ خورشیدی در تهران به علت سکته قلبی درگذشت. او که به القابی چون "جلال‌الممالک" و "فخرالشعرا" نیز معروف بود، از جمله شاعران معروف ایرانی در عصر مشروطیت و از پیشگامان تجدد در ادبیات فارسی بوده است. او فرزند صدرالشعرا غلامحسین‌میرزا، نوه ی ملک ایرج پسر فتحعلی‌شاه و نتیجه ی فتحعلی شاه قاجار بود. تحصیلاتش در مدرسه دارالفنون تبریز صورت گرفت و در همان مدرسه مقدمات عربی و فرانسه را آموخت. وقتی امیرنظام گروسی [که در پرورش ایرج نقش اساسی داشته است و تا به آخر نیز ایرج به او ابراز ارادت و قدردانی می نمود ] مدرسه مظفری را در تبریز تاسیس کرد، ایرج میرزا سمت معاونت آن مدرسه را یافت و در این سمت مدیریت ماهنامه ورقه (نخستین نشریه دانشجویی تبریز) را برعهده گرفت. در نوزده‌سالگی لقب «ایرج بن صدرالشعرا» یافت. لیکن بزودی از شاعری دربار کناره گرفت و به مشاغل دولتی مختلف مبادرت ورزید. یکی از وقایع مهم در زندگی ایرج، آشنایی او با کلنل محمد تقی پسیان در زمان خدمت او در خراسان بوده است که همین امر به طرفداری او از پسیان و سپس محاکمه ی ایرج بعد از شکست پسیان منجر شده که سرانجام مورد عفو قرار می گیرد.

- ایرج تجددخواه و مشروطه طلب بوده است. تجددخواهی که به شدت نظام سیاسی و فرهنگی و اجتماعی جامعه اش را بدون هیچ گونه ملاحظه ای به انتقاد می گیرد و از هیچ کس و هیچ انتقادی هراس ندارد.

- ایرج نیز از جمله شاعرانی است که اشعاری روان دارد که برای همگان قابل فهم بوده و بسیار زیبا و موزون سروده شده اند.

- نکته ی مهم درباره ایرج آن است که او نیز مانند عبید زاکانی و برخی دیگر، بی پرده از احساسات و افکار درونی خود می گوید. این مساله در میان نویسندگان ایرانی لااقل تا زمان او بسیار نادر است و بعدها توسط افرادی چون فروغ فرخزاد و دیگران ادامه می یابد.

- اما ایرج شباهت دیگری نیز با عبید زاکانی دارد و آن بکارگیری الفاظ رکیک (جنسی) در بسیاری از سروده هایش می باشد. به گونه ای که اکثر اندیشه ورزی او در قالب تفکر جنسی و الفاظ زشت صورت می پذیرد. نمی دانم دلیل بکارگیری بسیار این گونه عبارت ها چیست؟ ولی مانند عبید می توان دلیل آن را عصبانیت بیش از اندازه از اوضاع زمانه، یا خوش آمدن مخاطبان، یا حتی ناشی از فشارهای جنسی، و ... دانست. وگرنه دلیلی ندارد که شاعر توانا و جامعه شناسی چون او که به این اندازه دغدغه و درد اجتماعی و حتی دغدغه ی تعلیم و تربیت کودکان داشته است، این گونه بدآموزی کند. اما توصیه می کنم به خاطر ارزش محتوایی بسیاری از سروده های ایرج، این بخش ها را با تساهل خویش نادیده انگاشته و به نیمه ی پُرِ لیوان بنگرید.

- در مجموع، مجموعه ی اشعار ایرج را می توان بدین گونه تقسیم بندی نمود:

1. اشعاری در مدح برخی صاحب منصبان که این مدح ها نیز مانند عبید زاکانی در واقع پندها و تشویق بزرگان به نیکوکاری و پرهیز از بدی هاست. اما ایرج برخلاف عبید به نقدهای تند از برخی پادشاهان [ قاجار ] و دیگر صاحب منصبان نیز مبادرت می ورزد و آن ها را به پرسش می گیرد.

2. نقد سیاستمداران آن دوره و احزاب و گروه های سیاسی پس از مشروطه

3. نقد و گله مندی از مردم زمانه و ناامیدی از آن ها

4. بیشترین چالشی که ایرج با آن روبرو بوده است، نقدهای تند و بی پروای او در باب حجاب و زنان محجبه، نقد زاهدان و فقیهان، نقد ازدواج به سبک سنتی و سایر اعتقادات و رسوم سنتی و رایج در جامعه ی آن دوران است. همین مساله دشمنان زیادی را برای او به وجود آورده است. اما این نقدهای او همراه با بدبینی بسیار و بکارگیری زشت ترین الفاظ [جنسی و مستهجن ] است. در حالی که می توانست مودبانه و به دور از هر حبّ و بغضی صورت گیرد تا جامعه ی سنتی و معتقد ایرانی را علیه خود و تجددخواهان برنیانگیزاند.

5. اشعار بسیاری از ایرج در باب تشویق جوانان به دانش اندوختن و احترام به آموزگاران می باشد.

6. ایرج اهمیت فراوانی به تعلیم و تربیت کودکان می دهد.

7. ایرج در وصف مادران و ارج نهادن به مقام مادر اشعار زیبایی را بیان می دارد.

8. ایرج همچنین اشعار قابل ستایشی در تشویق مردم به وطن پرستی و تقدیر از وطن پرستان می سراید.

9. یکی از معروف ترین اشعار ایرج، داستان زهره و منوچهر است. هم خودِ شاعر و هم بسیاری دیگر از طرفداران این شعر، این داستان را عاشقانه می خوانند و در ردیف عشق هایی چون لیلی و مجنون و ... قرار می دهند. در حالی که از نظر من چنین نیست. داستان زهره و منوچهر داستان عشق نیست بلکه شهوت است. عشقی که از هر دو طرف به رغم مخالفت ها و خودنگه داری های اولیه ی منوچهر به تصویر کشیده می شود، جز وصف شهوانی از عشق نمی باشد. حتی تسلیم شدن نهایی منوچهر و دل تنگی اش برای زهره نیز از روی شهوت است.

   در مجموع، اگر قالب و غالب اشعار رکیک و شهوانی ایرج را به کناری نهیم [که بسیار دشوار است ]، ایرج شاعری بسیار رنجور و مهربان و وطن پرست و پر دغدغه است که محتوای اصلی اشعار او در نقد زمانه است و آرزوی پیشرفت و سعادت برای کشور و مردمانش دارد.