دانشگاه جندی شاپور

   در زمان پادشاهی شاپور اول از سلسله ی ساسانی، شهرهاي مختلفي تاسيس شد. نام يكي از اين شهرها جندي شاپور يا گندي شاپور بود. اين شهر در جنوب غربي ايران در خوزستان و نزديك شوشتر واقع شده است. در سال 271 پس از ميلاد به دستور شاپور اول مدرسه اي در اين شهر بنا شد که به مدرسه یا دانشگاه جندی شاپور شهرت یافت. جندي شاپور در زمان شاپور اردوگاه اسراي رومي بوده است. حتي بسياري از مورخين اعدام ماني، پیامبر ایرانی، را در گندي شاپور ثبت كرده اند. يعقوب ليث صفار نيز بر اثر بيماري در اين شهر درگذشت.

   به نوشته ی ابن ندیم، اردشیر ساسانی تمام کتاب های باستانی ایرانیان که باقی‌ مانده اما پراکنده شده بودند را از هند و چین جمع آوری و در خزانه نگهداری کرد. پسر او شاپور اول راه پدر را ادامه داد و و تمام کتاب هایی که از زبان های دیگر به پارسی ترجمه شده بودند را جمع آوری کرد. او همچنین اوستا را به صورت یک کتاب گردآوری کرد. بنابر این پس از آنکه اسکندر اوستا را سوزاند آن را احیا کرد. کتابخانه دیگری که در این زمان ساخته شد کتابخانه خسرو اول در جندی شاپور برای دانشگاه آن بود. علاقه خاص او به جمع آوری کتاب ها از دورترین نقاط جهان مشهور است. جندی شاپور بهترین مرکز تحقیقاتی در دوران ساسانی بود. بسیاری از دانشمندان از ملیت های مختلف مخصوصاً نسطوری‌ها در آنجا گرد آمده بودند و بسیاری از کتاب ها به دستور خسرو اول به فارسی ترجمه شده بود. علاوه بر این دو کتابخانه، کتابخانه‌های بزرگ و معتبر دیگری هم وجود داشتند. همه ی آتشکده‌ها و پرستشگاه ها مانند همه بیمارستان ها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی گنجینه کتاب های خودشان را داشتند.

   دانشگاه جندی شاپور در عصر خود بزرگ ترین مرکز فرهنگی جهان شد. دانشجویان و استادان از اکناف جهان بدان روی می‌آوردند. مسیحیان نسطوری در آن دانشگاه پذیرفته شدند و ترجمه سریانی‌های آثار یونانی در طب و فلسفه را به ارمغان آوردند. نو افلاطونی ها در آنجا بذر صوفی گری کاشتند. سنت طبی هندوستان، ایران، سوریه و یونان در هم آمیخت و یک مکتب درمانی شکوفا را به وجود آورد. به فرمان انوشیروان، آثار افلاطون و ارسطو به پهلوی ترجمه شد و در دانشگاه تدریس شد.

   مدرسه یا دانشگاه جندی شاپور گرچه از زمان شاپور اول پايه ريزي شده بود، اما توسط انوشیروان عادل از دیگر پادشاهان ساسانی، گسترش يافت. دانشگاه جندي شاپور از مهم ترين مراكز آموزشي و تحقيقي دنياي آن زمان بود كه تعداد زيادي دانشمند و پزشك در آن مشغول به تدريس، تحصيل و طبابت بودند. در اين مركز علاوه بر كتب تاليف شده دانشمندان ايراني بسياري از كتاب هاي يوناني و هندي و چینی را به پهلوي ترجمه كرده و آن ها را تعليم مي دادند.

   در زمان انوشيروان عده اي از فلاسفه يونان، كه بعد از تعطيلي آكادمي آتن به دليل تعصب امپراطوري روم به ايران پناهنده شدند، مورد حمايت اين پادشاه قرارگرفتند. آنان در دانشگاه جندي شاپور به تدريس مشغول شدند. انوشيروان حتي عده اي را به هندوستان فرستاد تا به فراگيري علوم بپردازد. طب يونان در مدرسه جندي شاپور رواج يافت. فلسفه ارسطو و افلاطون در زمان انوشيروان به فارسي ترجمه شد. برزويه طبيب نيز در زمان انوشيروان به هند رفت و با تني چند از دانشمندان و كتب هندی به ايران بازگشت.

   مدرسه جندي شاپور در علم كيميا (شيمي)، زيست شناسي و علوم پزشكي نقش مهمي داشته است. در اين مدرسه آموزش و گفت و گو به زبان سرياني بود. از آنجا كه زبان سرياني نزديكي زيادي به زبان عربي دارد اين امر خود باعث انتقال سريع و ساده تر علوم عهد باستان به دوره اسلامي شد. انوشيروان گذشته از تاسيس دانشكده طب جندي شاپور به تاسيس مدرسه ديگري كه در آن رياضيات، فلسفه و نجوم تدريس مي شد در جندي شاپور اقدام كرد. پيوستگي بزرگ ميان طب اسلامي و يوناني را بايد در پزشكي اواخر دوره ساساني، به ويژه در مدرسه جندي شاپور جست و جو كرد.

   به هنگام ظهور اسلام جندي شاپور مهم ترين دوران خود را مي گذرانيد. مدرسه مذبور، كه مهم ترين مركز پزشكي عصر به شمار مي رفت، محيطي براي مركز تجمع دانشمندان با مليت هاي گوناگون بود. در اين مدرسه دانشمندان سنت هاي پزشكي يوناني، هندي و ايراني را با هم در آميختند. افتخار ابداع روش درمان بيمارستاني را بايد تا اندازه زيادي از آن ايرانيان دانست. بيمارستان هاي دوره اسلامي اغلب بر اساس نمونه ها و اصول بيمارستاني جندي شاپور ساخته شده بودند. بيمارستان هاي معروف عضدالدوله در شيراز و بغداد، بيمارستان هاي متاخر دمشق و رفاهي بر اساس نمونه جندي شاپور بنا گرديدند. نخستين فرآورده دارويي اسلامي نيز از اين مركز بزرگ پزشكي جهان بوده است. در اين ميان نقش دانشگاه جندي شاپور را در انتقال علم كيميا نيز به هيچ وجه نمي توان ناديده گرفت. جندي شاپور به هنگام فتوحات اعراب مهم ترين مركز پزشكي جهان بوده است. اين دانشگاه تا قرن ها از مشهورترين دانشگاه هاي جهان بود.

   همچنین در دانشگاه جندی شاپور، دوره ساسانیان، بخشی به گردآوری اطلاعات در باره بیماری‌های دریانوردان و راه‌های درمان آن ها اختصاص داشته ‌است. در سفرهای دریایی اکتشافی که در زمان هخامنشیان انجام می‌شد، همواره پزشکانی با کاروان‌های دریایی همراه بودند که وظیفه مراقبت‌های بهداشتی دریانوردان را بر عهده داشته‌اند. در کتاب دینکرد آمده‌است که «در دوران ساسانی در بندر سیراف و بندر هرمز نوعی دانشکده افسری به نام ناو ارتشتارستان به آموزش و پرورش افسران نیروی دریایی ایران می‌پرداخت».

   در دوره ی اسلامی تمام مدرسه جندي شاپور به بغداد انتقال يافت كه بدين ترتيب طب اسلامي از آن زمان آغاز شد. در دوران خلافت عباسيان بزرگ ترين اطباي عالم اسلامي ايرانيان بوده اند. مامون، خليفه مشهور عباسي نيز بيت الحكمه را در بغداد به تقليد از جندي شاپور ساخت.

   دانشگاهی با همین نام (گندی‌شاپور) نیز در اهواز در سال ۱۳۳۴ خورشیدی گشایش یافت. پس از چندی این نام به جندی‌شاپور تغییر کرد. در دوران جنگ 8 ساله ی ایران و عراق، مهندس مصطفی چمران، از رهبران و فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی ایران، بخش هایی از این دانشگاه را پایگاه فرماندهی خود قرار داده بود که پس از شهادت، دانشگاه جندی شاپور به دانشگاه شهید چمران اهواز تغییر نام یافت. دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول و دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز به افتخار این دانشگاه باستانی نام جندی شاپور را برخود نهاده‌اند که تاکنون به همین نام می باشند.